Vorlage:AdW

Klagemauer|Chlagemuur

D Chlagemuur (hebräisch הכותל המערבי ha'kotel ha'ma'arawi, wörtlig die westligi Muure, umgangssprochlig uf Hebräisch hüfig au eifach nume d Muure bzw. כותל Kotel) in der Altstadt vo Jerusalem isch e religiösen Ort vom Judentum. Si isch d Westmuure vom Plateau, wo druf dr zweit Tämpel gstanden isch. D Muure isch nit wie vili dängge, e Muure vom Tämpel sälber. Der erst Tämpel, wo noch dr Überliiferig under em Salomo baut worde isch, isch scho 586 vor dr Ziitwändi vo de Babylonier zerstört worde. Nochdäm d Perser Jerusalem bsetzt hai, isch an der gliiche Stell um 515 vor dr Ziitwändi e schlichtere, zweite Tämpel baut worde, wo um 20 vor dr Ziitwändi under em König Herodes em Grosse prachtvoll usbaut und vo de Römer 70 noch dr Ziitwändi im Jüdische Chrieg zerstört worden isch.

Woche 20; Bildbeschreibungseite; ImageMap-Hilfe

S Surbtaalerjiddisch (oder s Surbtaaler Jiddisch) isch en weschtjiddische Tialäkt gsy, wo vom 17. bis i s 20. Jarhundert die jüdischen Ywoner im Surbtaal (wo-n-im hüt aargauische Zùùrzipiet lyt) gredt händ reschp. wo am Schluss na Lüüt händ chöne rede, wo dèren iri Elteren oder Groselteren us em Surbtaal gstamt sind. Hüt isch dèè Tialäkt verlosche, aber er isch na quasi im letschte Momänt bsunders vo de Florence Guggenheim-Grünberg dokumäntiert woorde.

Sälber händ d Sprächer und Sprächerinen irer Mundaart nöd «Jiddisch» gsäit – das isch en Amerikanismus us em spaate 19. Jarhundert. Si händ ere Jidischdajtsch, aso «Jüdischtüütsch», gsäit.

I de Schwyz isch Weschtjiddisch i zwäi Döörffer gredt woorde: z Ändige und Längnau. Si ligged ganz im Nordoschte vom hüttige Kanton Aargau – hischtoorisch gsee imene Gibiet, wo e gmäini Hèrrschaft, aso en äidgnössischs Undertaaneland gsy isch. I de Nööchi isch de wichtig Mèèrt vo Zùùrzi gläge, wo s händ chöne Handel trybe. Ires Jiddisch hät zum Südweschtjiddisch ghöört, wie s Jiddisch vom süüdliche Land Bade und vom Elsis. (…de ganz Artikel lèse)

Früeneri Artikel vur Wuche: